ناهید آذرنوش-خبرنگار تحریریه جوان قدس: آسیب های اعتیاد بر خانواده و جامعه موضوعی است که به راحتی نمی توان از آن گذشت. متأسفانه امروزه مصرف انواع مواد مخدر صنعتی، افیونی وسنتی در بین افراد جامعه فراگیر شده است. .فرد معتاد گاهی به خانواده و جامعه صدماتی جبران نا پذیری را وارد کرده است.

آسیب های اعتیاد چیست؟

.مشکلات افراد درگیر اعتیاد از خانواده شروع شده و کم‌کم به جامعه کشیده می‌شود. به طوری که فرد معتاد دیگر نمی‌تواند مانند سابق به زندگی خود ادامه بدهد و کم‌کم ارتباط او با خانواده و جامعه تغییر پیدا کرده وموجب رفتارهای ناهنجاردر خانواده و جامعه می شودو در نتیجه آنچه برای فرد معتاد اهمیت دارد مواد و تأمین مخارج اعتیاد است و به دنبال آن موجب اختلال در تامین مخارج خانواده خود می شود.
در اکثر موارد فرد معتاد بخاطر ناهنجاری و تغییر رویه زندگی از خانواده طرد شده و در جامعه دست به بزهکاری می زند.  از عوارض جسمی اعتیاد می توان به تأثیر منفی بر دستگاه های گوارشی، کبد، دندان ها، آسم، تغییر در چهره و ناباروری اشاره کرد. چه بسیار افرادی توانایی مقابله با این بلای خانمان سوز را نداشتند و به کام مرگ کشیده شدند فرد معتاد درگیر پرخاشگری، احساس تنهایی و بدبختی، بی قراری، اختلال در خواب و بسیاری از اختلالات روانی دیگر، امی شود. آسیب های اجتماعی ناشی از اعتیاد بسیار حائز اهمیت است. فرد معتاد تمام خواسته اش مصرف مواد است و چیزی بالاتر از آن را نمی بیند. یکی از تأثیرات منفی و آسیب های اجتماعی اعتیاد روی فرد بی مسئولیتی وی نسبت به شغل و افراد جامعه است. اعتیاد باعث می شود روابط شخصی و اجتماعی فرد به مرور کمرنگ شده و در نهایت از بین برود. از جمله آسیب‌های اجتماعی دیگر اعتیاد می توان به افزایش جرم و جنایت، افزایش رفتار های غیر عادی در جامعه و گسترش بیماری های واگیرداراشاره کرد این آسیب ها نه تنها در نسل حاضر بلکه در نسل‌های بعدی نیز گریبان‌گیر جامعه خواهد بود. فرد معتاد مسئولیت پذیری خود را نسبت به خانه و خانواده از دست می دهد. در نهایت خانواده از هم گسیخته شده و فرزندان آنها نیز بدون برخورداری از تربیت صحیح و شرایط امن خانواده نسل آینده جامعه را تشکیل می دهند.   از دیگرآسیب های اعتیاد بر جامعه می توان به بروز شغل‌های کاذب و غیر معمول در جامعه اشاره کرد. افزایش تعداد معتادان در جامعه، در سلامت زندگی آینده  دیگر جوانان و نوجوانان تاثیر بسزایی دارد. . اعتیاد بر خانواده آسیب های جدی وارد می آورد، از جمله این آسیب ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:خشونت و بی عصاب بودن خانوادگی. نابسامانی در خانواده. تاثیر در تربیت و اثرات منفی در تربیت فرزندان مشکلات اقتصادی از بین رفتن روابط عاطفی در خانواده اصول پیشگیری از اعتیاد: گروهی از روان شناسان و روان پزشکان مشهور جهان معتقدند:((عوامل اجتماعی وابسته به فقر بشر، در وابستگی انسان به مواد افیونی موثر هستند و میزان بروز اعتیاد در گروه های پایین اجتماعی/ اقتصادی، بالاتر است. بنابراین در جامعه، اعتیاد معلول استرس و فشارهای روانی می باشد. دکترکاپلان و دکتر سادوک، استفاده از هروئین را بعنوان ضد اضطراب برای پوشاندن احساس عدم اعتماد به نفس، درماندگی و ناتوانی و جهت کنترل بر موقعیت زندگی، قلمداد می کنند))

 علل گرایش به اعتیاد

.نقش گروه همسالان و فشار جمعی در محیط های جوان، در گرایش آنان به مواد مخدر بسیار حائز اهمیت است. افراد، در دو جهان زندگی می کنند:

- خانواده

 -   نوجوانان به راهنمایی و همکاری، اعتماد، انضباط، درک متقابل، دلسوزی و محبت نیازمندند. کوتاهی و کاستی در هر کدام، باعث گرایش فرد به افراد خارج از خانواده می شود یا به نوعی به دوست و همسالان گرایش پیدا می کند. گاهی نفوذ بسیار بالای همسالان در زندگی جوان، ممکن است ناشی از مورد توجه واقع نشدن در خانه یا به دلیل جذابیتهای گروه همسالان باشد و از آنجا پیوند جوانان با والدینشان به تدریج ضعیف تر شده و همسالان در رشد روانی آنها نقش حساسی می یابند.

بنابراین، اولین عاملی که باعث جذب جوانان به محیطهای غیر از خانواده و خانه می گردد، عدم رابطة صحیح والدین و افراد خانواده می باشد، که در این صورت جوانان اولین گام را به سوی گروه همسالان بر می دارد و زمینه برای لغزیدن در جادة زندگی فراهم می شود. بطور کلی پیشگیری به سه نوع الف : اولیه؛ ب : ثانویه؛

ج : ثالث، تقسیم می شود. نوع اولیه، افراد عادی را از تجربة مصرف مواد مخدر باز می دارد یا آن را به تاخیر می اندازد. مخاطبان ثانویه، افرادی هستند که پس از مصرف مواد، هنوز علائم بیمارگونه ای نشان نداده اند، اما در معرض خطر ابتلاء به مشکل قرار دارند. پیشگیری ثالث، برای گروه هایی متمرکز است که مشکلات ناشی از مصرف مواد مخدر به همراه مسائلی چون گریز از مدرسه یا خانه، مشکلات یادگیری و یا جرم و جنایت را دارا می باشند. بطور کلی، آشنایی زودرس با مواد مخدر، یک عامل مخاطره آمیز جهت سوء استفاده آتی از مواد است. جوانان دارای شرایط ذیل، در معرض آسیب پذیری بیشتری قرار دارند:

-افرادی که والدین مبتلاء به اعتیاد دارند

-افرادی که در کودکی، قربانی آزار و اذیت دیگران قرار گرفته اند

-افرادی که ترک تحصیل کرده اند.

- افرادی که از مدرسه فرار کرده اند.

- افرادی که اعمال خشونت بار و یا تخلّف در رفتار دارند.

- افرادی که اقدام به خودکشی کرده اند.

 اصول پیشگیری عبارتند از:

- برنامه های پیشگیری از اعتیاد، باید به گونه ای طراحی شود که موجب تقویت عامل های بازدارنده گردد و عوامل مخاطره آمیز را تضعیف کند.

- برنامه های پیشگیری از اعتیاد، باید همة انواع سوءمصرف دارویی را مورد هدف قرار دهد.

-برنامه های پیشگیری از اعتیاد، این مهارت را به افراد آموزش دهد که در مقابل پیشنهاد سوءمصرف مواد، از خود مقاومت نشان دهند.

 -برنامه های پیشگیری، باید دربرگیرنده مباحثه های متقابل بین جوانان باشد.

-برنامه های پیشگیری، باید دربرگیرنده والدین، مراقبان کودک و نوجوان باشد.

-برنامه های پیشگیری، باید طی دوران مدرسه نیز وجود داشته و مدت آن طولانی باشد.

- برنامه های پیشگیری، باید کودک، نوجوان و خانواده را تواماً دربرگیرد.

-برنامه های پیشگیری، باید برنامه های اجتماعی را که شامل یک رشته اقدامات و تغییر رویّه ها و سیاستهاست، دربرگیرد.

- جهت پیشگیری در همة انواع  مدل هایی پیشگیری، به الگوهای رفتاری قوی تر نیاز است.

- همه دانش آموزان، باید توانایی رسیدن به فرصت های پیشنهادی مدرسه را داشته باشند

- دریک جامعه قانون مدار، برنامه ریزی های پیشگیری، باید به ماهیت خاص مسئله سوءمصرف مواد، اشاره کند.

-هرچه سطح احتمال خطر ابتلاء به اعتیاد در جمعیت هدف  بیشتر و بالاتر باشد، تلاش های پیشگیری باید با شیوه ای پرقدرت در سنین پایین تر آغاز شود.

- برنامه های پیشگیری، باید براساس سن، طراحی شود. در این برنامه ها  ابتدا باید علل و عوامل موثر در شروع مصرف و اعتیاد به مواد را درنوجوانان وجوانان شناخت. عوامل ژنتیکی، شخصیتی، فارماکولوژیک، خانوادگی، محیطی و اجتماعی همگی  سوء مصرف و اعتیاد موثر هستند. برای انتخاب و به کارگیری مناسب  راهبردها دانستن نیازها و مشکلات و پتانسیل‌ها و توانایی‌های اجتماعی ضروری است. اجرای هر برنامه پیشگیری به شناخت دقیق منطقه بررسی کامل وضعیت بهداشتی و روان شناختی بستگی دارد تا به این وسیله عوامل موثر بر مصرف مواد آشکار شود. به عنوان مثال، باید شایع ترین نوع ماده مصرف و گروه سنی افراد در معرض خطر، موقعیت‌ها و محل‌های مصرف، باورهای نادرست وعوامل مخاطره آمیز، امکانات و منابع موجود را شناخت و براساس آن مدل فعالیت‌های پیشگیری را تعیین نمود. تحقیقات نشان داده اند که نمی‌توان یک روش واحد را به عنوان بهترین روش برای همه افراد و گروه‌ها انتخاب نمود. بهره گیری از روش های مختلف برای تاثیر برشیوع اعتیاد ضروری است زیرا عوامل متفاوتی در ایجاد اعتیاد موثراند. مهمترین استراتژی های پیشگیری از اعتیاد که درجهان از آنها استفاده می‌شود عبارتند از :

- آگاه سازی افراد در مورد خطرات و مضرات مواد.

- افزایش مهارت‌های زندگی مانند مهارت تصمیم گیری، حل مسئله، ارتباطات اجتماعی.

 - تقویت فعالیت‌های جایگزین به جای مواد برای ارضای نیازهای روانی اجتماعی نوجوانان وجوانان.

 - مشاوره دربحران‌های مختلف در طول زندگی.

 - ارتقاء فرهنگی و مذهبی.

 - تقویت قوانین و مقررات مبارزه با مواد.

 - درمان معتادان برای جلوگیری از سرایت اعتیاد. استراتژی های فوق در قالب فعالیت‌های زیر مورد بحث قرار می‌گیرند:

- فعالیت‌های متمرکز برفرد.

 - فعالیت‌های متمرکز برآموزش و آگاه سازی والدین.

 - فعالیت‌های متمرکز برمعلمان ومدرسه.

 - فعالیت‌های پیشگیری بااستفاده از رسانه‌ها.

 - فعالیت‌های پیشگیری از طریق محل های کار و مکان‌های تجمع.

 - فعالیت‌های پیشگیری با استفاده از شبکه ی مراقبت‌های بهداشتی اولیه.